Wypalenie zawodowe – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Dla wielu z nas praca stanowi nie tylko źródło utrzymania. Bywa, że wiąże się ona z pasją, jest sposobem na życie, dostarcza nie tylko satysfakcji, ale pozwala również na zacieśnianie więzi. Praca zawodowa nieodzownie łączy się także ze stresem. Problem wypalenia zawodowego może dotknąć każdego z nas. Co robić, kiedy zauważymy u siebie przemęczenie, znużenie wykonywaniem powierzonych nam zadań, spadek nastroju, energii?

Czym jest wypalenie zawodowe?

Pierwszy raz pojęcie wypalenia zawodowego zdefiniował amerykański psychiatra Herbert Freudenberger. Badacz zaobserwował, jak w pewnej grupie pracowników wolontariatu pojawiały się podobne prawidłowości związane z pogarszającym się samopoczuciem. Wolontariusze, do tej pory mocno zaangażowani w działania, po jakimś czasie tracili entuzjazm. Następnie dochodziły symptomy psychosomatyczne.

Kilka lat później problem podjęła ponownie profesor psychologii Christina Maslach. Badaczka stworzyła koncepcję wypalenia zawodowego, funkcjonującą także jako problem społeczny.
W swoich badaniach amerykańska profesor skupiła się na osobach, które według niej, były najbardziej obciążone czynnikami ryzyka. Do wyjątkowych zawodów zaliczono między innymi pracowników zawodów medycznych (psychiatrów, psychologów), pracowników więzień czy opieki społecznej.

Badania dowiodły, że wśród obserwowanych pojawiały się charakterystyczne objawy, takie jak:

– wyczerpanie psychiczne i fizyczne,

– negatywny sposób postrzegania otoczenia i swojej pracy,

– wzrost emocjonalnego napięcia,

– zanik empatii, poirytowanie.

Badacze uznali te cechy za przejawy wypalenia zawodowego. Spostrzeżenia Freudenbergera
i Maslach stały się podstawą do podjęcia tematu przez innych badaczy.

Czym zatem jest syndrom wypalenia zawodowego? Jest nim charakterystyczny zespół psychicznych i społecznych cech, które są efektem długotrwałego stresu w miejscu pracy, wyczerpania psychicznego i fizycznego związanych z wykonywaniem pracy zawodowej.

Emocjonalne wycieńczenie nieodzownie prowadzi do utraty motywacji, zapału i chęci do pracy. Należy przy tym podkreślić, że na syndrom wypalenia zawodowego narażony jest każdy, można jednak wyróżnić czynniki, który wyraźnie wpływają na zwiększenie ryzyka.

Jeśli dostrzegasz objawy wypalenia zawodowego, serdecznie zapraszamy do skorzystania z psychoterapii indywidualnej lub grupowej w naszym Gabinecie Psychoterapii. Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne i znajdź wsparcie potrzebne do odzyskania równowagi w życiu zawodowym.

Kogo najczęściej dotyka wypalenie?

Wypalenie zawodowe dotyka najczęściej tych osób, które rozpoczynając pracę zawodową, miały wielką motywację do pracy, wiele energii i pasję. Co więcej, wypalenie najczęściej spotyka te osoby, które angażują się w wykonywanie swoich obowiązków, nie zważając na własne siły i niejako spychają własne potrzeby na drugi plan, przedkładając nad nie pracę
i potrzeby lub wymagania innych. Osoby te wymagają od sienie rzeczy niemalże niemożliwych, rezygnując często z odpoczynku.

Zauważmy, że na największy stres są zazwyczaj narażone osoby, których codzienna praca związana jest z kontaktami interpersonalnymi – a więc pracownicy opieki społecznej, placówek edukacyjnych, służby zdrowia. Wypalenie zawodowe łączy się z silnym poczuciem niemożności osiągnięcia zamierzonego celu, z rozczarowaniem, utratą wiary w system, własne siły. Osoba, która na początku kariery kierowała się poczuciem misji, nagle traci złudzenia
i odczuwa swoistą pustkę.

Warto więc zwrócić uwagę, że na wypalenie zawodowe wpływają pewne umiejętności, które pożądane są od osób z grup ryzyka – empatia, wysoka kultura osobista, dyskrecja, cierpliwość, życzliwość. Presja wykonywanego zawodu może sprawić, że utrzymanie podobnych cech na wysokim poziomie staje się zadaniem ponad siły.

Należy pamiętać, że każdy z nas jest narażony na pojawienie się syndromu – wysokość ryzyka określana jest nie tylko przez warunki pracy, ale przede wszystkim osobowość. Nie powinno to jednak rodzić dodatkowych pretensji wobec własnych możliwości. Ofiarami wypalenia padają najczęściej osoby oddane swojej pracy.

Stres a syndrom wypalenia zawodowego

Olbrzymią rolę w procesie pojawiania się wypalenia zawodowego odgrywa stres. Stres sam
w sobie nie jest pojęciem negatywnym – nie możemy definiować go jako czynnik jednoznacznie szkodliwy dla człowieka. Stres jest potrzebny, w odpowiednich momentach staję się motywacją, pomaga w znalezieniu rozwiązań. A jednak, gdy mamy do czynienia ze stresem chronicznym, niejakim przebodźcowaniem, musimy przyjrzeć się mu z bliska. Nadmierny stres spowodowany sytuacjami powodującymi ból, smutek, napięcia, strach (w niektórych źródłach nazywany dystresem) jest dla naszego organizmu niebezpieczny i może powodować szereg dolegliwości.

Stres może być spowodowany nie tylko ilością obowiązków, specyfiką pracy czy relacjami
ze współpracownikami. Zdarza się, że największą presję nakładamy na siebie my sami. Pracownik niejako nadmiernie zaangażowany w wykonywanie swoich obowiązków oczekuje zbyt wiele (głownie od siebie), nie zachowując także zdrowej równowagi pomiędzy pracą,
a życiem prywatnym.

Wypalenie zawodowe – powszechny problem społeczny

Wypalenie zawodowe dotyka coraz większej liczby pracowników. Badania dowodzą,
że symptomy wypalenia pojawiają się u ponad 40% pracowników, a 26% osób dotyka ciężka forma wypalenia. Christina Maslach dowodzi, że wypalenie zawodowe można rozpoznać, kiedy u badanej osoby zauważy się obecność trzech elementów:

emocjonalne wyczerpanie – to nic innego jak deficyt energii spowodowany obowiązkami i nadmiernymi oczekiwaniami (swoimi i/lub otoczenia), istotne są też takie czynniki jak niewystarczająca ilość snu i zmęczenie fizyczne. Brak energii do działania w efekcie skutkować może znudzeniem pracą, a nawet emocjonalną pustką.
depersonalizacja – polega na osobliwej obojętności wobec innych, pewnej oziębłości, a w niektórych sytuacjach – oziębłości wobec innych, także zależnych od osoby przejawiającej zachowania depersonalizujące. Pracownicy z syndromem wypalenia zawodowego z trudem utrzymują zdrowy dystans wobec drugiej osoby, czasem tracąc go. Do wyjątkowo niebezpiecznych zachowań depersonalizujących należą uprzedmiotawianie (na przykład w służbie zdrowia), nieczułość, a nawet bezduszność.
subiektywne obniżanie własnych dokonań – osoba dotknięta wypaleniem zawodowym ma poczucie porażki, czuje, że zawiodła, podważa własne sukcesy, a czasem nawet kompetencje.

Objawy wypalenia zawodowego

Jakie są wczesne objawy wypalenia zawodowego? Co powinno zwrócić naszą czujność?

Wśród szeregu niepokojących cech znajdują się między innymi:

– spadek satysfakcji z wykonywanej pracy,

– skłonność do nadużywania alkoholu i innych używek,

– pesymizm,

– zaburzenia psychosomatyczne: zmęczenie fizyczne, bóle głowy,

– znudzenie wykonywanymi obowiązkami,

– spadek apetytu,

– rozdrażnienie, niechęć do innych osób, także współpracowników,

– problemy ze snem,

– skłonność do apatii, częste przemęczenie,

– zmienność nastrojów,

– niska samoocena.

Jak unikać wypalenia zawodowego i jak je leczyć?

Istnieje szereg rozwiązań mających na celu pomoc osobom dotkniętym syndromem, a także – wspieranie tych zagrożonych pojawieniem się problemu. Zauważmy, że wypalenie nie szkodzi wyłącznie pracownikowi, a jest niebezpieczne dla całej organizacji czy firmy. Pogorszenie się jakości pracy, apatia jednej osoby może zaszkodzić wizerunkowi firmy, ale co gorsza –
w skrajnych przypadkach staje się niebezpieczna, także w sytuacjach, kiedy to pracownik sprawuje pieczę nad innymi (np. pacjentami). Minimalizowanie ryzyka pojawienia
się syndromu powinno stać się celem zarówno pracodawcy, jak i pracownika.

Gdy pojawią się pierwsze objawy wypalenia zawodowego, warto udać się do poradni psychologicznej, by zasięgnąć rady specjalisty. Wsparcie terapeutyczne i psychoedukacja
to dobra droga, by lepiej poznać samego siebie, swoje potrzeby i oczekiwania, często wygórowane. Aby uniknąć pojawienia się wypalenia zawodowego, ważne jest także to,
by nauczyć się właściwych technik antystresowych, a także – by zachować właściwą równowagę pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym, umieć wypoczywać i rozwijać swoje pasje. Ważna jest także umiejętność organizowania czasu.

Jeśli do tej pory nie radziłeś sobie w trudnościach, często ogarniało Cię przemęczenie, poczucie bezsilności, warto zastanowić się, czy nie jest to związane ze stawianiem przed sobą zbyt dużych wymagań.