Przemoc psychiczna- czym jest i jakie może mieć skutki

Przemoc, nadużycie, trauma to określenia, które w ostatnim czasie stają się coraz bardziej popularne. Kojarzą się często z atakiem fizycznym, jednorazową napaścią lub biciem. Wydaje się, że by móc mówić o przemocy, ofiara powinna mieć na sobie ślady fizyczny. Przemoc powinno być widać. Dopiero wówczas wierzymy osobie, która mówi o swojej krzywdzie. Jednak nie ma wątpliwości, że przemoc, która nie pozostawia fizycznych śladów bywa niemniej dewastująca, a nawet śmiertelna. W najgorszej sytuacji są dzieci, które nie tylko nie mają śladów fizycznych, ale nawet słów, by opowiedzieć o swoim doświadczeniu.

Czym jest przemoc psychiczna?

Może przybierać różne formy, takie jak na przykład:

• Wyzwiska, przeklinanie, agresja słowna
• Poniżanie, ośmieszanie, nadmierny, nieuzasadniony krytycyzm, podważanie czyichś umiejętności, lekceważenie, milczenie, odcinanie się emocjonalne (czasem na wiele dni lub tygodni)
• Szantaż emocjonalny
• Szantaż ekonomiczny, stwarzanie sytuacji zależności ekonomicznej
• Groźby
• Brak szacunku

Generalnie przemoc dość trudno udowodnić. Nawet, kiedy są ślady fizyczne mogą budzić wątpliwości. Wiedzą o tym medycy pracujące na izbach przyjęć, zwłaszcza jeśli chodzi o dzieci. Bardzo łatwo tłumaczyć zasinienia, złamania a nawet ślady bicia wypadkiem lub efektem codziennej aktywności dziecka. Niemniej prawo polskie uznaje istnienie przemocy psychicznej. Tym bardziej widzimy ją i jej skutki w gabinetach terapeutycznych.

Jak przejawia się przemoc psychiczna?

 Oto kilka przykładów przemocy psychicznej.

Uzależnienie finansowe

Zwykle dotyczy kobiet, zwłaszcza jeśli są one matkami małych dzieci. Pewnie nie byłoby błędem powiedzieć, że również dzieci żyjące w takich warunkach są ofiarami przemocy. Kobieta nie jest w stanie pracować, jeśli nie może zapewnić opieki dzieciom. Przemocą staje się sytuacja, kiedy pomoc nie jest zatrudniana, ponieważ wobec kobiety pojawia się oczekiwanie, że to ona będzie wyłączną i jedyną opiekunką dzieci. Jednocześnie ich ojciec nie jest zaangażowany w tę opiekę. Kobieta nie ma więc własnych pieniędzy, nie może podejmować samodzielnych decyzji finansowych, a te, które podejmie są wyśmiewane i podważane.

Jest to jedna z bardziej niedocenianych i kulturowo usankcjonowanych form przemocy wobec kobiet. Ponieważ tradycyjnie to kobieta głównie zajmuje się dziećmi w rodzinach, granica pomiędzy świadomym wypełnianiem roli a narzucaniem jej jest cienka. To, co powinno być źródłem satysfakcji i przejściowym, życiowym doświadczeniem jakim jest urlop macierzyński czy nawet wychowawczy, staje się źródłem opresji i poniżenia.

Przemoc słowna

Bardzo częsta firma przemocy psychicznej. Mogą to być drobne zaczepki, jak również wyzwiska, przeklinanie, przezywanie, poniżanie. Często wiąże się z sytuacją, kiedy osoba silniejsza (bo na przykład starsza lub trzymająca wyłączną władzę nad pieniędzmi w rodzinie) stosując agresywne słownictwo uzyskuje kontrolę nad drugą osobą, uzależnia ją od siebie lub sprawia, by czuła, że istnieje wyłącznie dzięki swojemu oprawcy. Repertuar słowny jest bardzo szeroki. Będąc w relacji z osobą stosującą przemoc słowną można usłyszeć, że jest się „głupim”, „leniwym”, bezwartościowym”, „idiotą”, „przygłupem”, niedojdą”. A to tylko łagodne określenia. Nierzadko w ten sposób dzieci dowiadują się, że pojawiły się na świecie przypadkiem, wbrew woli rodziców. Trudno sobie wyobrazić, jak bardzo dewastujące mogą być takie słowa.

Groźby

Stwarzanie sytuacji zagrożenia jest jednym z chętniej stosowanych metod nadużyć. Jest o tyle „skuteczna”, że osoba po nią sięgająca, bardzo szybko osiąga swój cel – na przykład uległość – jednocześnie niewiele robią. Wystarczy groźba, że dziecko dostanie lanie, że to samo spotka żonę czy starszego rodzica, jeśli nie wykona polecenia. Lęk przed bólem bywa ogromny i uzasadniony. Pozornie ta sytuacja daje też ofierze możliwość wyboru – nie będzie cierpieć fizycznie, jeśli wykona czyjąś wolę. Wybór to, oczywiście, żaden, a raczej dowód na bycie manipulowanym.

Czym skutkuje przemoc psychiczna?

Rodzaj skutków, ich uciążliwość i trwałość doświadczenia przemocy psychicznej zależne są od kilku czynników. Wiek osoby, która tego rodzaju przemocy doświadczyła wydaje się kluczowy. Im młodsze dziecko, tym trwalsze będą skutki. Dziecko ma mniejsze możliwości kognitywne i emocjonalne, by rozumieć sytuację, w której się znajduje. Tym bardziej, że sprawcami przemocy są zwykle osoby dziecku najbliższe, na przykład rodzice. Dzieci wychowujące się w zwykłych rodzinach, mogą liczyć na pomoc rodziców lub opiekunów w radzeniu sobie z nadmiarem doświadczeń. Niestety, nie wszystkie dzieci mają to szczęście. Tym samym czasem aż do później dorosłości nigdy nie dowiadują się, że to, co ich spotkało było przemocą, nadużyciem i okrucieństwem.

Dorośli mogą korzystać z dobrych doświadczeń i relacji, by odbudować się po doświadczeniu przemocy.

Jeśli chodzi o objawy, które mogą być skutkiem przemocy psychicznej, to są to:

• Choroby i zaburzenia psychiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń osobowości i depresji
• Zaburzenia snu
• Nadwaga lub zaburzenia odżywiania
• Nadmierny wstyd
• Trudności w budowaniu i podtrzymywaniu relacji
• Zaburzenia psychosomatyczne

Psychoterapia stwarza szanse na tak zwane korektywne doświadczenie. Dla wielu osób gabinet terapeuty jest pierwszym miejscem, w którym przemoc zostaje nazwana. Relacja z terapeutą – kluczowa w leczeniu- może stać się podstawą do budowania kolejnych relacji, tym razem opartych na szacunku, umiejętności stawiania granic i samoświadomości.

Psychoterapię osób z doświadczeniem przemocy psychicznej oraz każdej innej formy przemocy prowadzą wszystkie osoby pracujące w Perspektywach.