Słowo bullying tłumaczymy na język polski jako nękanie, prześladowanie, zastraszanie. Jest to znęcanie się nad drugą osobą, działanie na jej szkodę w taki sposób, by czuła napięcie, strach, ból (także psychiczny). Bullying początkowo rozpoznawano jako przejaw specyficznej przemocy, ale również mobbingu w miejscu pracy. Nowe podejście do bullyingu ujmuje problem szerzej, dostrzegając go także w szkołach, relacjach koleżeńskich. Warto dodać, że nie każdy akt przemocy, kłótni czy agresji pomiędzy uczniami czy kolegami można nazwać bullyingiem, choć każda niepokojąca sytuacja powinna wywołać reakcję osób starszych, nauczycieli czy opiekunów.

Badacze wyróżniają trzy cechy bullyingu, które pozwalają na to, by przemoc określić tym mianem.
Są to:

dysproporcja sił pomiędzy sprawdzą przemocy a jej ofiarą,
intencjonalność – sprawca celowo chce kogoś skrzywdzić, ma świadomość swoich działań,
powtarzalność – akty przemocy powtarzają się wobec tej samej ofiary, sprawca działa długotrwale.

Bullying – kiedy dziecko dotyka prześladowanie lub dyskryminacja

Bezpieczna szkoła – czy nie brzmi to pięknie? Jakże wielu z nas bliska jest idea szczęśliwego dzieciństwa, dorastania w atmosferze bliskości i wzajemnego szacunku, nauka w miejscu, gdzie młody człowiek czuje się swobodnie i miło? A jednak! Badania dowodzą, że pomimo starań w polskich szkołach nagminnie dochodzi do aktów przemocy. Wielu młodych ludzi boryka się z problemem bullyingu. Czym jest bullying i jak radzić sobie, kiedy pojawi się w naszym otoczeniu?

Bullying w szkole- jakie to zachowania?

Pojęcie bullyingu jest dość szerokie. Mieści ono w sobie szereg agresywnych postaw: fizycznych, werbalnych, których wspólnymi cechami, jak zostało wspomniane, są intencjonalność i powtarzalność. Bullying często nie ma jednoznacznej przyczyny, ale powoduje u, często niezdolnej do obrony, ofiary ból, udrękę. Sprawca może być więcej niż jeden, zawsze ma przewagę siły. Ofiara cierpi stłamszona przez lidera-agresora i wspierających sprawcę kolegów. Dochodzi do poniżania, zastraszania, wyśmiewania, wykluczenia danej osoby z grupy.

Zauważmy, że ofiara zazwyczaj nie prosi o pomoc. Zastraszony swoje zniewagi znosi w milczeniu, bojąc się, że akty przemocy się nasilą. Nieletnia ofiara przeżywa jednak ogromne cierpienie, strach, złość, wstyd, a nierzadko również poczucie winy. Uczeń zaczyna separować się od rówieśników.

Objawy prześladowania w szkole

Bullying może przybrać wiele form, nie tylko fizycznych. Warto wyróżnić najważniejsze z nich.

Prześladowanie fizyczne:

– bicie,

– kopanie,

– popychanie,

– zadawanie ran,

– kradzież lub niszczenie mienia,

– rzucanie w ofiarę przedmiotami.

Prześladowanie werbalne:

– obrażanie,

– przeklinanie, wyzywanie,

– przezywanie, nadawanie obraźliwych przydomków,

– wyśmiewanie.

Dręczenie psychiczne:

– poniżanie,

– wyśmiewanie,

– rozdrażnianie ofiary,

– okazywanie pogardy,

– stosowanie gróźb,

– dyskryminacja,

– zniesławienie, pomówienie,

– zastraszanie,

– ignorowanie.

Zdarza się, że bullying ma charakter seksualny. Dotyczy to głównie młodzieży w szkołach średnich, której zdarzają się nadużycia czy też insynuowanie wobec innych osób seksualnych zachowań.

Czy dziecko jest ofiarą bullyingu?

Prześladowanie przypomina wzór zachowania znany z mobbingu. Główny agresor publicznie atakuje kolegę, koleżankę, czasami nawet w obecności nauczycieli. Wielu kolegów wspiera prowodyra, zachęca go do działania – stosowania przemocy słownej, fizycznej, emocjonalnej. Przejawy agresji są postrzegane przez grupę jako wyczyn – utwierdzają one agresora na pozycji lidera. Ofiara jest samotna, wstydzi się, ale i czuje winna, bo nie jest w stanie powstrzymać przemocy.

Nieletnia ofiara zazwyczaj dystansuje się od rówieśników, ale i bliskich. Doświadcza poczucia stałego niepokoju i smutku. Nie umie opowiadać o swoich doświadczeniach, boi się zemsty i wstydzi. Wczesne objawy tego, że dziecko jest nękane, można zauważyć na co dzień. Wyróżniamy wśród nich:

– problemy ze snem,

– zmianę apetytu,

– izolację,

– unikanie szkoły,

– częste zmiany nastroju,

– niechęć do rozmów o szkole, kolegach,

– problemy zdrowotne w czasie, gdy dziecko znajduje się w szkole lub ma się do niej wybrać (ból brzucha, głowy, wymioty, zasłabnięcie),

– smutek,

– pogorszenie się ocen, zachowania.

Gdy pojawią się pierwsze niepokojące symptomy, warto udać się do specjalisty, psychologa dzieci i młodzieży. Wiele objawów można wyjaśnić, czasem jednak niezbędne jest dalsze działanie.

Kim jest sprawca bullyingu?

Sposób działania i myślenia agresora jest skomplikowany. Sprawca wie, że ofiara cierpi w wyniku jego działań, ale i tak nie zaprzestaje przemocy. Pragnie wyróżnić się w grupie, być podziwiany, szanowany, wzbudzać lęk. Przemoc pomaga mu się dowartościować. Sprawcy to także nieletni, którzy sami mają problemy – czują się niezrozumiani, nie umieją nawiązywać poprawnych relacji, nie radzą sobie z emocjami, frustracją. Czasami sami doświadczyli przemocy.

Kto jest zaangażowany w nękanie?

Przede wszystkim należy wymienić tu agresorów – sprawców prześladowania może być wielu. Zauważmy, że dużą role odgrywa tu też grupa, która zachęca do działań przemocowych
lub przynajmniej je dopuszcza. W dużej mierze są to zachowania konformistyczne, co wyjaśnia niejako psychologia tłumu.

Różne są postawy ofiary. Zazwyczaj bywa, jak wspomnieliśmy, milcząca. Zdarza się jednak, że ofiara podejmuje odwet, czym tylko prowokuje dalsze nękanie. W nielicznych sytuacjach ofiara sama staje się agresywna wobec osób niewinnych przemocy.

Kto najczęściej staje się ofiarą bullyingu?

Osoby, które zostają wybrane jako cel ataku, zazwyczaj odbiegają od pewnych norm. Mogą wyróżniać się wyglądem, zachowaniem, wyjątkowym utalentowaniem, ale i wrażliwością, delikatnością postrzeganymi jako podatność na zranienia i niechęć do obrony samego siebie. Zazwyczaj agresor na ofiarę wybiera kogoś, kogo uważa za słabszego.

Ofiarami bullyingu często stają się osoby z nadwagą lub niedowagą, o niskim lub bardzo wysokim wzroście, wyróżniające się wyglądem na tle grupy, osoby homoseksualne, osoby uzdolnione
lub z trudnościami w nauce, o niższym statusie społecznym czy ekonomicznym. Ofiary bullyingu to także osoby o niskim poczuciu własnej wartości. Zdarzają się skrajne sytuacje, gdy przekonana o swojej niskiej wartości ofiara uważa, że to, czego doświadcza ze strony sprawców przemocy, jej się należy.

Pamiętajmy, że bullying nie jest problemem jednostki, a szerszym zagadnieniem społecznym. By lepiej mu przeciwdziałać, musimy zrozumieć, jakie powody kierują sprawcami, jakich braków doświadczają agresorzy i co maskują swoją postawą, kim jest ofiara, co się z nią dzieje i jak można jej pomóc.

Bullying – jak działać?

Podkleślmy – najgorsze, co można zrobić, gdy nas lub kogoś innego spotka bullying, to nie robić nic.

Warto zbierać dowody nękania, także wirtualnego. Prześladowanie nigdy nie jest winą ofiary, odpowiedzialność za przemoc ponosi tylko i wyłącznie jej sprawca. Warto szukać pomocy i zdrowych relacji, wsparcia. Mimo wszystko nie należy odsuwać się od bliskich i rówieśników.

Jako ofiara nie jesteś sam.

Nękanie nie jest sprawą, która dotyczy wyłącznie sprawcy i jej ofiary. Ogromną rolę odgrywają świadkowie, którzy są w stanie działać na rzecz osoby prześladowanej lub wspierać oprawcę, także zachowując milczące przyzwolenie na jego działanie.

Wszelkie akty przemocy w grupie rówieśniczej należy zgłaszać dorosłym. Świadkowie aktów agresji powinni też wspierać ofiarę. Czasami słowa otuchy potrafią diametralnie odmienić sytuację. Zdarza się także, że świadkowie przemocy potrafią sami się zorganizować i przeciwstawić się agresorowi, jawnie sprzeciwiając się jego działaniom.

Bullyingowi przeciwdziałać mogą także jego sprawcy. W niektórych sytuacjach to sprawca, który
od dawna powielał destrukcyjne wzorce, zgłasza się po pomoc. Przemiana agresora nie jest rzeczą łatwą, ale jest możliwa. Świadomość tego, że krzywdzi się innych, jest charakterystyczna dla agresorów, których celem jest to, by niszczyć. Wielką wartość ma jednak chwila, kiedy sami przyznają się do błędu, wyjawią źródło swojego bólu i powiedzą: DOŚĆ. Chęć wyrządzenia krzywdy innym zawsze wynika bowiem z braku.

Bullying w szkole – jak sobie z nim radzić?

Działania przeciwdziałające bylluingowi powinny być skoordynowane i długotrwałe, angażujące całą społeczność szkolną.

Dzięki edukowaniu młodzieży i ich rodziców, wzrasta poziom świadomości na temat tego, czym jest bullying i jak z nim walczyć. Ważne jest także, by uczniowie mieli zaufanie do dorosłych. Dzięki zdrowym więziom, nieletni powinni wiedzieć, gdzie zgłaszać niepokojące zachowania dostrzeżone w grupie. Pamiętajmy, że ten, kto informuje o przemocy wśród młodzieży, ma prawo pozostać anonimowy. Specjaliści doradzają, by w placówkach oświaty przeprowadzać także ankiety, którą mają na celu identyfikację problemów.

Psychologowie i pedagodzy podkreślają rolę programów prewencyjnych. W każdej szkole powinny odbywać się warsztaty, szkolenia poświęcone przemocy. Należy opracować system pomocy ofiarom, ale i plan pracy z agresorami, niejednokrotnie zagubionymi w społeczności. W wielu sytuacjach w budowania bezpiecznego środowiska nieocenione jest wsparcie rodziców. To oni są pierwszymi edukatorami dzieci, pokazują im to, jak należy traktować drugiego człowieka, przekazują postawy.

Bullying uznano za jeden z głównych problemów dotykając uczniów na całym świecie. Żeby efektywnie mu zapobiegać, trzeba zaangażować w działania nie tylko uczniów, ale i nauczycieli, dorosłych. Bardzo ważne jest to, by dzieci miały świadomość tego, czym są różnorodność i Ważne jest, by relacje rodzinne pozostawały zdrowe, by dziecko czuło się w domu bezpiecznie. Nawet jeśli rrodzic nie jest pewien, jak pomóc dziecku, okazane wsparcie, rozmowa mogą okazać się bezcenne. Psycholog to osoba, która może pomóc nie tylko dziecku doświadczającemu bullyingu, ale i rodzicowi, który nieraz czuje się bezradny. Pamiętajmy, że nie warto czekać, aż młody człowiek sam opowie o tym, co dzieje się w jego środowisku. Czasami wystarcza kilka pozornie błahych aktów przemocy, by dziecko doznało traumy. Ważne jest, by słuchać, pilnie obserwować i rozmawiać. Wielu sytuacjom można zapobiec i przeciwdziałać, wykazując czujność.

zdjęcie: Freepik